Cấu trúc của một đàn ong mật

Cấu trúc của đàn ong mật về cơ bản thường có 3 loại ong chính

Ong mật thường được gọi là những con ong chăm chỉ vì chúng luôn rất cần cù làm việc. Bởi trong đàn ong cũng có sự phân chia nhiệm vụ rất rõ ràng về công việc và vai trò trong việc duy trì sự phát triển đàn ong. Cấu trúc của đàn ong mật về cơ bản thường có 3 loại ong đó là: con ong chúa, con ong thợ và con ong đực.

Ong Chúa

Ong chúa là con ong có kích thước lớn và nó luôn là duy nhất trong một đàn ong mật, đồng thời nó cũng nắm giữ quyền hành lớn nhất trong một đàn ong .

Về sự hình thành thì ong chúa là con ong được nuôi dưỡng trong điều kiện tốt nhất với nguồn thức ăn dồi dào, giàu dinh dưỡng nhất mà người ta thường gọi là sữa ong chúa thực ra nó là sữa để nuôi nấng ong chúa. Do có nguồn thức ăn đặc biệt nên ong chúa có tuổi đời tương đối cao, tối thiểu là 2 năm,  thường là từ 3- 5 năm.

Nhiệm vụ chính của ong chúa trong đàn ong mật chính là sinh sản duy trì nòi giống của đàn ong cũng như là quản lý điều hành công việc của toàn bộ đàn ong.

Ong Đực

Ong đực được sinh ra từ ong chúa nhưng trứng đó không được thụ tinh nên cũng sẽ nở thành ong đực. Đây là một đặc điểm khác biệt khá rõ ràng của ong so với những loài vật khác. Với các loài sinh vật hay côn trùng khác thì trứng không được thụ tinh thì sẽ bị hỏng và không nở thành con, còn với loài ong trứng không được thụ tinh sẽ nở ra thành ong đực.

Ong đực lại không làm nhiệm vụ kiếm thức ăn mang về tổ như ong thợ mà ong đực chỉ làm nhiệm vụ duy nhất đó là kết hợp với ong chúa để duy trì nòi giống và trứng ong được thụ tinh thì sẽ nở ong cái.

Tuổi đời của ong đực là thấp nhất vì sau khi thụ tinh với ong chúa thì dương vật của ong đực đã bị tách ra khỏi cơ thể nên chúng thường chết ngay sau đó. 

Mỗi một loại ong trong tổ ong mật đều có một nhiệm vụ riêng

Ong Thợ

Có thể nói ong thợ là thành phần vai trò vô cùng quan trọng trong việc cung cấp thức ăn và nuôi dưỡng sức mạnh cho cả đàn ong. Về bản chất ong thợ cũng chính là những con ong cái nhưng không được nuôi dưỡng đặc biệt như ong chúa nên ong thợ chỉ có được thân hình to bằng 2/3 của ong chúa mà thôi.

Nhiệm vụ chính của ong thợ là đi hút mật, phấn hoa và tiết ra sữa để nuôi ong chúa,  đồng thời làm tổ bảo vệ đàn ong và chăm sóc các ấu trùng ong. Do vậy trong một đàn ong thì ong thợ sẽ chiếm số lượng cao nhất.

Ong thợ là con ong cái nhưng buồng trứng không phát triển nên không thể sinh sản được. Chúng sẽ được phân chia làm việc tùy theo ngày tuổi như sau:

• Từ 1 đến 3 ngày tuổi: Ong thợ mới ra đời nên chỉ ở trong tổ để làm nhiệm vụ bảo ôn, tương tự như quạt thông khí và điều hòa nhiệt độ phù hợp trong tổ ong.
• Từ 3 đến 10 ngày tuổi: Ở tuổi này hạch tiết sữa của ong rất phát triển, ong thợ ăn mật và phấn hoa để tạo ra được sữa nuôi ấu trùng tuổi nhỏ và nuôi ong chúa. Và sữa này chính là sữa ong chúa.
• Từ 10 đến 20 ngày tuổi: Trong tuổi này thì hạch tiết sáp phát triển, ong thợ sẽ làm nhiệm vụ xây tổ và ra ngoài tập bay, nhận diện cửa tổ ong để chuẩn bị đi làm việc bên ngoài, chúng còn làm nhiệm vụ là đi lấy mật hoa.
• Từ 20 ngày tuổi trở lên: Đây là giai đoạn mà ong đã trưởng thành và đi lấy mật hoa và phấn hoa, còn khi về già chúng làm nhiệm vụ là canh tổ, đến khi gần chết thì chúng bay xa tổ và chết. Tuổi thọ ong thợ chỉ trong vòng từ 30 đến tối đa là 50 ngày.

Ngoài ong chúa, ong đực và ong thợ thì trong tổ ong mật còn có ấu trùng ong nằm trong các ô lăng của bánh tổ ong ta thấy có trứng và rất nhiều con ấu trùng màu trắng sữa và các ô lăng đang bị bít sáp đến khi đủ ngày thì ấu trùng ong sẽ phát triển thành con ong mật và được phân chia công việc phù hợp.

Tiêu chuẩn một đàn ong giống tốt

Tiêu chuẩn một đàn ong tốt và khỏe mạnh là như thế nào?

Một đàn ong khỏe mạnh sẽ cho năng suất mật ong cao và chất lượng mật ong tốt, đồng thời ít bị bệnh nên sẽ mang lại cho người nuôi ong nhiều lợi ích như tiết kiệm chi phí, tăng lợi nhuận,…Thông thường một đàn ong giống tốt thì sẽ có những tiêu chuẩn như sau:

• Quan sát bên ngoài tổ ong: Nếu như bạn thấy ong thợ bay đi bay lại tấp nập, trong số ong thợ bay đang về tổ có nhiều con đem phấn ở 2 chân sau thì có nghĩa là ong đang rất chịu khó làm mật ong. Nếu như ở ngoài tổ có nhiều con ong bay xung quanh tổ mà vẫn giữ phấn ở 2 chân sau thì rất có thể mật ong tổ đã đầy và khi đó đã có thể thu hoạch mật ong.
• Nhìn lên cầu ong: Một tổ ong mật tốt thì sẽ rất đông quân, bay phủ kín, thậm chí là sẽ không nhìn thấy các lỗ của cầu ong.
• Thổi cho ong giãn ra: Bạn sẽ dễ dàng nhận thấy trên lỗ ong có đủ các giai đoạn phát triển, điển hình như: nhiều trứng, lắm ấu trùng hoặc là nhộng đầy ắp, vít nắp đều phẳng lì.
• Ong chúa: Có kích thước lớn, béo, tơ mình, bụng to và thân dài. Ong thợ to, béo và trẻ (có màu sáng), còn với ong đực thì không có hoặc rất ít.
• Cầu ong: vuông vắn, đã được phủ hết khung cầu, gồm toàn lỗ ong thợ và có màu vàng nhạt. Đặc biệt là bạn không thấy có dấu vết của bệnh tật, đặc biệt nhất là bệnh phổi ấu trùng ong.

Cách  chọn ong giống mạnh khỏe, tạo mật tốt

Tuy nhiên, để chọn được một đàn ong giống không hề đơn giản, bạn cần phải tìm được đơn vị cung cấp ong giống uy tín, chất lượng cao và đã có nhiều năm kinh nghiệm trong ngành.

Cách lựa chọn ong giống chất lượng, khỏe mạnh và cho mật nhiều

Hiện nay,  có hai loại ong giống chính đó là ong nội và ong ngoại (ong Ý). Ong nội là loại ong mật có nguồn gốc trong nước, ít bệnh tật và dễ nuôi nhưng sản lượng mật thấp còn với giống ong Ý là giống ong ngoại nhập có khả năng cho sản lượng mật cao phù hợp với các mô hình nuôi ong số lượng lớn.

Đa phần các vùng nuôi ong mật hiện nay đều lựa chọn giống ong ý vì giống ong này có khả năng chịu đựng được sự thay đổi thời tiết đột ngột như ở Việt Nam. Đồng thời, loại ong cũng ít bị bệnh và có khả năng tạo mật rất lớn.

Hơn nữa, ong Ý có đặc tính hiền lành rất ít đốt người, trừ trường hợp có người đập phá tổ, đè trúng mình con ong thì ong mới đốt vì phản xạ tự nhiên để bảo vệ tổ. Khác so với giống ong Nội địa giống ong này ngoài hiền lành ra thì chúng cũng tuyệt đối trung thành với Ong Chúa nên tuyệt đối không bao giờ bỏ tổ mà bay đi nơi khác, nên bạn không cần phải lo lắng chúng sẽ bỏ đi.

Một đàn ong cơ bản phải có đầy đủ thế hệ ong thợ, các thế hệ trứng và ấu trùng ong

Một đàn ong cơ bản phải có đầy đủ thế hệ ong thợ, các thế hệ trứng và ấu trùng ong. Số quân ong mật phải phủ kín xà cầu vào buổi sáng. Dựa theo tỷ lệ trứng và ấu trùng, nhộng mà có thể đánh giá được chất lượng đàn ong. Theo số ngày tuổi của trứng ong, ấu trùng và nhộng của ong thợ thì tỷ lệ phù hợp nhất đó là: 1 phần trứng – 2 phần trùng - 4 phần nhộng. Đây được xem là thế bền vững của một đàn ong mật. Nếu như bị mất cân đối của một trong các tỉ lệ này thì đàn ong sẽ cố gắng sinh sản để trở về thế cân bằng sinh học.

Khi lựa chọn đàn ong giống thì bạn cần phải đảm bảo đàn ong có nguồn gốc rõ ràng. Chọn những con ong mật có màu vàng đượm và phải tránh chọn những con có màu đen nhiều vì sẽ cho mật ít hơn.

Bạn nên chọn đàn ong có ong chúa dưới 6 tháng tuổi và không nhiễm bệnh ấu trùng, quân ong thợ đậu kín 2 mặt cầu, bánh tổ mới, màu vàng và có đầy đủ trứng, ấu trùng, nhộng và mật phấn dự trữ. Đồng thời, thùng và cầu ong đúng thực hiện làm theo đúng tiêu chuẩn về kích thước.

Kỹ thuật tạo ong chúa

Tạo ong chúa nhằm mục đích là để để nhân thêm số lượng cho đàn ong, thay ong chúa già hoặc ong chúa của đàn bị bệnh để đảm bảo đàn ong luôn có cấu trúc ổn định và vững mạnh. Có 3 kỹ thuật tạo chúa hiệu quả nhất đang được nhiều đơn vị nuôi ong áp dụng đó là:

Có 3 kỹ thuật tạo chúa hiệu quả nhất đang được nhiều đơn vị nuôi ong áp dụng

Sử dụng mũ ong chúa để chia đàn tự nhiên

Chọn đàn ong mật đang phát triển mạnh, cho ăn 2 - 3 tối bằng nước đường (theo tỷ lệ 1:1), chi viện thêm cầu ong có nhộng già, rút bớt cầu cũ để ong tập trung hơn. Khi thực hiện như vậy sẽ khiến ong xây thêm mũ chúa sớm hơn để chuẩn bị chia đàn.

Khi chọn mũ chúa to thì bạn nên chú ý chọn con có thân dài, thẳng, có màu nâu cánh dán và đẹp để làm giống. Khi mũ chúa già, bạn hãy dùng dao sắc cắt trên gốc mũ chúa 1,5cm rồi đem gắn vào với đàn ong cần thay chúa.

Tạo ong chúa bằng phương pháp cấp tạo

Đầu tiên, bạn hãy chọn đàn ong đang phát triển mạnh để làm giống. Lấy cầu có trứng của ong chúa mới đẻ xong dùng dao cắt dích dắc để ong xây các mũ chúa ở khu vực có ấu trùng tuổi nhỏ. Nên chọn những bánh tổ ong còn mới để ong non dễ tiếp thu hơn.

Tạo ong chúa di trùng

Tách ong chúa khỏi đàn mạnh và không bị bệnh. Sau 2 giờ, bạn thực hiện di ấu trùng 1 ngày tuổi vào khu vực các chén sáp gắn trên các thang của cầu tạo chúa cho vào đàn đã bắt chúa. Sau đó, cho đàn ong ăn thêm 3 - 4 tối, chờ 2 ngày sau thì vặt bỏ các mũ cấp tạo.

Sau 9 - 10 ngày tách mũ ong chúa sử dụng. Gắn các mũ ong chúa vào đàn ong mới chia hoặc là đàn ong có chúa già cần thay, khoảng 10 - 12 ngày sau thì chúa mới sẽ đẻ trứng. Nếu như ong chúa tơ bị mất thì cần giới thiệu ngay mũ chúa khác hoặc nhập đàn lại để ổn định đàn ong phát triển mạnh mẽ.

Kỹ thuật chia đàn cho ong mật sau khi tạo chúa

Với những đàn ong mật từ 7 cầu ong đông quân trở lên đều có thể thực hiện chia đàn. Khi chia đàn ong không đúng kỹ thuật rất dễ khiến cho ong bị chết và gây tổn hại cho ong chúa, ong thợ. Vì vậy, bạn cần phải chú ý kỹ thuật chia đàn ong mật sau khi tạo chúa thành công.

Kỹ thuật chia đàn cho ong mật sau khi tạo chúa

Bạn hãy lấy 2 cầu nhộng cùng với 1 cầu mật cả quân (9 –> 12, 18 –> 21) để đưa vào một thùng ong không đặt ở chổ thoáng đường bay. Chọn đàn ong đang ra đời có nhiều ong non và giũ sạch hết số quân này vào thùng mới (đã có 2 cầu nhộng và một cầu mật). Tiếp theo, bạn cần đóng cửa để nhốt ong lại.

Đến khoảng 5 giờ chiều thì mở cửa cho số quân già bay về và lấy nụ chúa ở ngày tạo chúa thứ 11 (đối với phương pháp di kép) hoặc vào ngày thứ 10 nếu di đơn (có nghĩa là đi một cầu). Cắt rời tất cả  nụ này khỏi thang nụ chúa (phải làm thật nhẹ nhàng và trong thao tác liên tục để đầu nụ chúa trúc xuống).

Sau đó, bạn hãy gắn vào phần trên của cầu nhộng. Đến tối đó cứ tiếp tục đóng cửa đến 5 giờ chiều đến hôm sau mới mở cửa (chắn cửa nhỏ lại và chỉ để khoảng 2cm cho ong mật ra vào nhằm chống bị cướp mật).

Cách phòng và chữa trị một số bệnh thường gặp ở ong

Thông thường đàn ong mật rất dễ mắc 2 căn bệnh phổ biến nhất đó là bệnh thối ấu trùng Châu Âu và bệnh ấu trùng túi.

Cách phòng và chữa trị một số bệnh thường gặp ở ong

Bệnh thối ấu trùng Châu âu (hay còn gọi là bệnh thối ấu trùng nuôi nhỏ)

Nguyên nhân chủ yếu gây ra bệnh thối ấu trùng nuôi nhỏ ở ong mật là do vi khuẩn gây ra làm thối ấu trùng ong khi mới được 3 – 5 ngày tuổi. Dấu hiệu nhận biết bệnh này rất đơn giản:

• Khi bị nhiễm bệnh màu sắc của ấu trùng thay đổi ngày càng đậm hơn.
• Ấu trùng ong nhiễm bệnh bị doãng ra, mềm nhũn, sau đó bị chết và thối rữa. Nếu đàn ong mật bị bệnh nặng khi mở thùng ong ra bạn sẽ ngửi thấy mùi chua.
• Ong trong đàn hầu hết đều là ong già, đen, do ấu trùng đã bị thối nên không có đàn ong mật non kế tiếp.

Để phòng bệnh này ở ong mật thì người nuôi ong phải đảm bảo luôn cho ong ăn đủ (có mật vít nắp) và phải luôn giữ cho đàn ong được ấm áp, quân ong thợ phủ kín cầu ong.

Điều trị bệnh thối ấu trùng nuôi nhỏ ở ong mật như sau:

• Pha 1 gram (1 lọ) thuốc Streptomycin trong 2 lít nước đường sử dụng cho 20 cầu ong/1 tối. Cho ong ăn 3 tối liên tục.
• Pha 1 gram thuốc Neomycin trong 2 lít nước đường sử dụng cho 20 cầu ong/1 tối. Cho ong mật ăn 3 tối liên tục.
• Pha 1 gram thuốc Kanamycin trong 2 lít nước đường sử dụng cho 20 cầu ong/1 tối. Cho đàn ong mật ăn 3 tối liên tục.
• Pha hỗn hợp Streptomycin với liều lượng 1 gram trong 3 lít nước đường sử dụng cho 30 cầu ong/ 1 tối. Cho ăn mật 3 tối liên tục.

Ngoài ra, còn có thể dùng cách phun hạt nhỏ và cứ 2 ngày phun 1 lần để tránh gây xáo động đàn, ong mật dễ bốc bay. Chú ý phun chéo mặt cầu ong và phun lên ong mật thợ là chính. Trước khi điều trị bệnh thì người nuôi nên loại bớt cầu ong bị bệnh thì mới đảm bảo hiệu quả chữa bệnh cho ong.

Bệnh ấu trùng túi (hay còn gọi là Bệnh nhọn đầu)

Loại bệnh này thường xảy ra ở ong ngoại nhiều hơn là ong ý. Tác nhân gây ra bệnh này chủ yếu là do virus từ 2 chủng gây ra, một là virus Thái Lan khiến bệnh cho đàn ong nội phía Nam và virus Trung Quốc gây bệnh cho đàn ong mật ở phía bắc.

Dấu hiệu để nhận biết đàn ong bị bệnh ấu trùng túi như sau:

• Toàn bộ cơ thể ấu trùng ong mật đã bị bị biến dạng như 1 cái túi, phía trên nhọn và phía dưới chứa 1 chất lỏng trong suốt, có màu sắc hơi vàng.
• Ấu trùng ong đã bị chết mà không có mùi chua.

Cách phòng bệnh này rất đơn giản, người nuôi ong chỉ cần luôn đảm bảo duy trì ong chúa thật khỏe mạnh, số lượng ong trong đàn tăng nhanh chóng và phải đám phủ kín đầy cầu.

Để điều trị bệnh nhọn đầu ở ong mật thì bạn không thể sử dụng thuốc kháng sinh vì sẽ không có hiệu lực mà chỉ có thể điều trị bằng phương pháp sinh học như sau:

• Thay ong chúa cũ bằng ong chúa mới khoẻ mạnh, hoặc nhốt ong chúa trong vòng 7 đến 10 ngày nhằm làm gián đoạn quá trình ong chúa sinh sản ấu trùng.
• Rũ bớt cầu ong đang bị bệnh phủ đầy các mặt cầu. Nếu như đàn ong yếu quá thì nhập cùng với các đàn yếu lại với nhau.
• Cho ong ăn liên tục khoảng 3 – 4 ngày hoặc chuyển đàn ong bị bệnh đến một nơi lạ mà có nguồn hoa mới.

Cách xử lý hiện tượng ong mật tự chia đàn tự nhiên

Tại những khu vực nuôi ong ở miền Bắc vào khoảng thời gian từ tháng 3 - 4 rất hay xảy ra hiện tượng ong tự chia đàn, một số ít có thể chia vào tháng 10 - 11. Trong khi đó ở miền Nam ong thường chia đàn nhiều khoảng tháng 10 - 11 và tháng 2 - 4 (đầu và giữa vụ mật).

Cách xử lý hiện tượng ong mật tự chia đàn tự nhiên

Khi ngoài môi trường có nhiều nguồn thức ăn là mật, phấn hoa nhiều. Cùng với đó là khí hậu thời tiết tốt hoặc trong đàn có mật độ quân số ong đông, ong chúa đẻ mạnh và cầu con nhiều, thức ăn dự trữ thừa nhiều và ong sống trong thùng quá chật chội thì sẽ khiến cho đàn ong chia đàn tự nhiên.

Việc ong tự chia đàn ong tự nhiên thường làm giảm năng suất mật và khiến cho đàn ong dễ bị suy yếu. Do đó, người nuôi ong cần phải có các biện pháp xử lý kịp thời để hạn chế ảnh hưởng đến năng suất mật ong.

• Nếu như đàn ong ít quân: Người nuôi ong hãy khắc phục việc chia đàn bằng cách thay ong chúa cũ bằng một ong chúa mới khỏe mạnh hơn vào lúc nguồn hoa phong phú, cho thêm tầng chân và quay mật thường xuyên hoặc chuyển cầu mật cho đàn khác, khu vực rộng khoảng cách cầu và bỏ vật chống rét ra ngoài, vặt các mũ chúa và cắt bỏ các lỗ tổ ong đực.
• Với đàn ong mạnh thì người nuôi ong hãy chủ động chia đàn: Cần phải cho ong ăn đủ, chọn những ong chúa thẳng dài ở vị trí trống như ở 2 góc và dưới bánh tổ để dùng sau khi ong chia đàn mới. Đàn ong gốc thì chỉ giữ lại 1 mũ ong chúa tốt nhất để thay chúa cũ còn lại hãy cắt bỏ tất cả các mũ chúa đi.

Ong chia đàn thì sẽ rất dễ làm ảnh hưởng đến chất lượng và sản lượng mật ong

• Nguyên tắc nhập đàn ong: Người nuôi ong phải thực hiện nhập vào buổi tối, từ đàn ong không có chúa vào đàn ong có chúa. Nhập đàn ong yếu vào với đàn ong mạnh, đông quân.
• Các cách nhập ong: Người nuôi ong có thể nhập đàn gián tiếp bằng cách khử hoặc tách ong chúa ở đàn bị nhập trước 6 giờ. Khi đến tối nhấc các cầu ong định nhập đặt ngoài ván ngăn của đàn ong đã được nhập. Sáng hôm sau thì nhấc ván ngăn ra ngoài và ổn định cầu ong mới nhập vào. Ngoài ra, còn có thể nhập ong qua hình thức trực tiếp trong ván ngăn theo cách là buổi chiều thì tách ván ngăn ra xa và đến tối thì đặt nhẹ cầu nhập vào hoặc thổi nhẹ cho ong già bay khỏi tổ, còn lại sẽ là toàn ong non.

Trên đây là những chia sẻ của chúng tôi về kỹ thuật chọn ong giống tốt, hy vọng đã giúp bạn nắm được các thông tin hữu ích để có được những đàn ong khỏe mạnh, đảm bảo hiệu suất sản sinh ra nhiều mật ong với chất lượng tốt nhất.