Giới thiệu về nghề nuôi ong lấy mật

Việt Nam hiện đang là quốc gia xuất khẩu mật ong  lớn thứ 6 trên thế giới, trong đó được xếp hạng số 1 về sản lượng mật trong số tổng số các nước xuất khẩu mật ong vào Hoa Kỳ. Tiềm năng về nuôi ong lấy mật ở nước ta vẫn còn rất nhiều cơ hội phát triển và ngày càng mở rộng hơn.

Nghề nuôi ong lấy mật hiện đang có rất nhiều tiềm năng phát triển ở nước ta

Nuôi ong lấy là một hình thức chăn nuôi mang lại hiệu quả kinh tế rất cao  cho nguồn thu nhập ổn định bởi 90 - 95% sản phẩm của con ong mật tạo ra như mật ong, phấn hoa, sáp ong, sữa ong chúa….đều có thể được sử dụng và chế biến phổ biến trong khi đó  nuôi ong đầu tư ban đầu không cao và cũng  không đòi hỏi nhiều nhân lực.

Nhận thấy mô hình nuôi ong lấy mật tự nhiên cho hiệu quả kinh tế khá cao nên đã nhiều hộ dân đã đầu tư phát triển mô hình chăn nuôi này và đồng thời mở rộng quy mô để kinh doanh các dịch vụ các sản phẩm từ ong mật. Đây là mô hình có tiềm năng đang phát triển theo hướng bền vững, nhất là khi ngày càng có nhiều máy móc công nghệ cao giúp nâng cao chất lượng và kéo dài thời gian bảo mật ong hơn rất nhiều.

Quy trình nuôi ong lấy mật

Nếu như trước kia người ta chỉ có thể thu được mật ong rừng từ việc đi vào rừng tìm kiếm thì ngày nay nhờ có khoa học kỹ thuật phát triển mà đã có rất nhiều cách nuôi ong lấy mật mang lại hiệu quả rất cao. Tuy nhiên, về cơ bản thì quy trình nuôi ong lấy mật đạt chuẩn sẽ bao gồm các bước như sau:

Bước 1: Làm chuồng ong mật

• Làm chuồng ong hay còn gọi là nhà ong bằng thân cây gỗ. Người nuôi ong cần phải chọn những thân cây rỗng ở giữa nếu lỗ rỗng ở giữa nhỏ để đục thêm ra cho rộng.
• Chuồng ong thông thường kích thước như sau: dài từ 80 – 100 cm, độ dày 3 – 4 cm và có đường kính trung bình trong khoảng 30 – 40 cm.
• Hai đầu chuồng ong sẽ được bịt kín bằng tấm ván khoét tròn sao cho vừa khít với lỗ rỗng của thùng ong. Tiếp theo, người nuôi ong sẽ lấy phân trâu bịt kín với các khe nơi giữa 2 tấm ván với chuồng ong, không để hở (lấy phân trâu để bịt kín vì nó vừa dính, khô nhanh không bị nứt mà lại không có mùi sau khi khô).
• Cửa ra vào của chuồng ong đặt ở giữa là tốt nhất (nên chọn những thân cây làm chuồng ong có khe nứt ở phần giữa để làm nơi ra vào của ong cho tự nhiên).
• Đồng thời, lỗ ra vào của ong chỉ vừa để cho ong ra vào từng con một, không nên để lỗ to quá để tránh các loài động vật hay côn trùng phá hoại chui vào tổ đuổi ong mật và làm chết ong chúa.
• Vị trí đặt chuồng ong lý tưởng là ở nơi khô ráo, có ánh nắng rọi vào chuồng và phải đặt chuồng lên trên giá nằm cách mặt đất 50 cm và phải có mái che cho chuồng.

Làm chuồng cho ong mật cần đảm bảo các tiêu chí an toàn và độ thông thoáng, thuận tiện để ong phát triển

Bước 2: Chọn giống ong mật

• Để tránh tình trạng bệnh tật cho đàn ong, tăng sản lượng mật thì người nuôi ong phải chọn những con ong giống khỏe mạnh và thuần chủng nhất. Thường thì người nuôi ong sẽ được chọn những con ong mật có màu vàng đượm, tránh chọn những con có màu đen nhiều vì những con ong này sẽ cho mật ít hơn.
• Khi gặp đàn ong thì người nuôi ong sẽ bắt lấy con ong chúa và dùng kim chọc nát cánh ong chúa. Tuy nhiên, không nên cắt cánh ong chúa vì một thời gian sau cánh của ong chúa sẽ mọc trở lại ong chúa dẫn đàn bay đi mất, còn nếu như buộc chân thì ong chúa sẽ chết. Sau đó, bỏ ong chúa vào chuồng đã làm sẵn thì đàn ong mật sẽ bắt đầu làm tổ và sống, làm mật ở trong chuồng.

Bước 3: Chăm sóc đàn ong mật

• Chú ý: Khi nuôi ong cần phải tránh những đàn kiến và côn trùng chui vào trong tổ ong bằng cách lấy dầu mỡ quét vào phần chân giá đỡ chuồng hoặc có thể đuổi kiến bằng cách đặt 4 chân giá đỡ chuồng vào 4 lộ đựng nước.
• Người nuôi ong luôn phải thường xuyên theo dõi xem xét đàn ong, xua đuổi những con ong hoặc ruồi nhặng đen to về bắt mất ong thợ đi khiến cho đàn ong sợ hãi bỏ chuồng đi mất.
• Thường xuyên theo dõi đàn ong trong quá trình ra vào tổ kiểm tra lượng phấn lấy được trong ngày ở phần 2 chân sau của ong để điều chỉnh. Khi nào mà thấy ong ra vào chuồng không kèm theo túi mật thì đó là lúc đó mật đã đầy tổ và có thể thu hoạch được.

Bước 4: Thu hoạch mật ong

Thu hoạch mật ong chín tổ sẽ cho chất lượng và sản lượng tối ưu nhất

• Khi mật ong đã chín tổ thì nên thu hoạch vì lúc này mật ong đã đạt chất lượng tốt nhất và được nhiều mật nhất. Nên thu mật ong trong tháng 3 là tốt nhất bởi lúc này mật sánh đặc và thơm ngon nhất.
• Cách thu mật ong: Người nuôi ong sẽ không dùng lửa đốt để xua đuổi đàn ong đi mà người ta chỉ nhẹ nhàng cậy đầu tổ ong ra, lấy dao để gạt ong ra và cắt lấy đi phần mật nhiều nhất.
• Chú ý rằng không phải thu hoạch mật ong là lất hết sạch triệt để mật mà sẽ để lại 1 phần vì nếu lấy hết thì đàn ong sẽ bay đi nơi khác và không bao giờ quay lại chuồng và chúng sẽ tìm một nơi khác để làm tổ mới.
• Sau khi đã lấy mật thì người nuôi ong cần quét sạch chuồng ong và bịt lại các lỗ ra vào như cũ.
• Để lấy mật sao cho ngon nhất và bảo quản trong thời gian lâu nhất, thì khi vắt mật cần phải loại bỏ phần có con non và phần chùm mật mà có màu vàng đậm, cứng không có được vị ngọt và hơi chua (rượu ong) do nếu vắt cả phần đó thì mật ong sẽ không được ngon.

Kỹ thuật nuôi ong lấy mật

Nuôi ong lấy mật không hề đơn giản mà sẽ đòi hỏi người nuôi ong phải có nhiều kinh nghiệm để chăm sóc, phòng bệnh, chữa bệnh cho đàn ong để đàn ong mật luôn được khỏe mạnh để sản sinh ra nhiều mật có chất lượng tốt nhất.

Cấu tạo của đàn ong mật

Ong mật thường sống thành đàn và trong đàn gồm có 3 loại ong chính đó là: Ong chúa, Ong đực và Ong thợ.

Ong mật thường sống thành đàn và trong đàn gồm có 3 loại ong chính

• Ong chúa: Đây là con ong có kích thước lớn nhất trong đàn ong mật và bình thường thì mỗi đàn ong chỉ có một con ong chúa. Ong chúa là cá thể duy nhất có khả năng sinh sản để giúp duy trì đàn ong. Đồng thời, ong chúa còn đóng vai trò điều tiết các hoạt động của đàn ong.
• Ong đực: Có nhiệm vụ duy nhất trong đàn ong mật đó là giao phối với ong chúa. Ong đực thường chỉ sống được từ 50 - 60 ngày. Sau khi giao phối với ong chúa thì ong đực sẽ bị phế.  Hoặc khi đàn ong mật bị thiếu thức ăn thì chúng sẽ bị ong thợ đuổi ra ngoài và rất dễ bị chết đói.
• Ong thợ: Đây là loại ong mật có số lượng đông nhất trong đàn. Chúng có buồng trứng phát triển không đầy đủ. Ong thợ có cấu tạo cơ thể phù hợp để đáp ứng vai trò nuôi ấu trùng, thu thập mật và phấn hoa...Tuổi thọ của ong thợ thường chỉ kéo dài từ 5 - 8 tuần. Một số ong thợ còn có vai trò làm nhiệm vụ trinh sát, bay đi dò thám tìm các nguồn mật, phấn hoa  để thông báo cho các ong mật thu hoạch biết và đến đó để thu hút mật mang về cho tổ của mình.

Nhiệt độ và ẩm độ cần thiết để đàn ong  phát triển tốt nhất

Nhiệt độ và độ ẩm là 2 yếu tố vô cùng quan trọng có thể gây ảnh hưởng trực tiếp đến sự sinh sản của ong chúa và quá trình làm việc, tạo mật của ong thợ.

• Nhiệt độ: Ong mật luôn luôn điều chỉnh để nhiệt độ trong tổ luôn duy trì ở mức 35 độ C.
• Độ ẩm: Độ ẩm trong tổ ong mật cũng cần điều chỉnh ở mức khoảng 95% là tốt nhất.

Các phương pháp bổ sung thêm thức ăn cho đàn ong

Các phương pháp bổ sung thêm thức ăn cho đàn ong

Vào những khoảng thời gian trong năm không phải mùa hoa thì người nuôi ong cần phải bổ sung thêm thức ăn cho đàn ong, nếu không đàn ong sẽ bị chết, suy yếu hoặc mất hoàn toàn. Có 2 phương pháp bổ sung thêm thức ăn cho đàn ong phổ biến nhất như sau:

Bổ sung mật ong rừng

Vào mùa mưa hoặc vào mùa đông ở một số vùng không có hoa nở cho mật để ong thu thập thì người nuôi ong phải bổ sung mật cho ong bằng phương pháp cho ăn sirô đường.

Người nuôi ong sẽ pha siro đường để bổ sung thức ăn cho ong theo công thức như sau: 1kg đường trộn cùng với 0.8kg nước, bỏ vào máng để ở trên xà cầu cho ong tự bò lên ăn. Thời điểm cho ong ăn tốt nhất là cho ăn vào chiều tối.

Phương pháp làm phấn hoa nhân tạo

Người nuôi ong sẽ phải làm hỗn hợp phấn nhân tạo khô. Nguyên liệu làm phấn bao gồm có các thành phần như sau: Phấn hoa khô (10kg), đậu nành (rang và xay nhuyễn) 10kg và các loại vitamin bổ xung (0.4kg).

Trộn tất cả các nguyên liệu này cùng mật và thêm ít nước sao cho có được mật hỗn hợp tương tự như bột bánh mì (không bị khô quá và cũng không bị  nhão quá). Bỏ hỗn hợp này ở trên xà cầu mỗi đàn một cục bằng lớn to như kích thước của bát ăn cơm để cho ong bò lên ăn dần.

Cách chữa một số bệnh mà ong gặp phải

Chữa bệnh cho ong kịp thời là rất quan trọng để bảo vệ số lượng ong trong đàn không bị giảm sút

Một căn bệnh ở ong mật mà các vùng nuôi ong ở nước ta thường hay mắc phải nhất bệnh thối ấu trùng. Có hai nguyên nhân chính gây bệnh đó là do vi khuẩn và do thức ăn. Tùy theo từng nguyên nhân bệnh mà sẽ có cách chữa bệnh cụ thể như sau:

1. Cách chữa bệnh thối ấu trùng do thức ăn

Nguyên nhân chủ yếu do người nuôi sử dụng phải loại đường xấu cho đàn ong ăn hoặc sử dụng nguồn phấn có các chất hoặc chứa các vi khuẩn gây thối ấu trùng.

Khi bị thối thì ấu trùng ong sẽ bị xẹp xuống và thối nhũn ra. Với trường hợp đàn ong mắc phải bệnh này thì người nuôi ong cần phải đổi loại thức ăn mới cho đàn ong hoặc bổ sung thêm những vitamin cần thiết vào hỗn hợp đường để cho đàn ong mật ăn.

2. Cách trị bệnh thối ấu trùng do vi khuẩn gây nên

Khi thấy ấu trùng ong sau 4 ngày bị xẹp xuống hoặc thấy các con ong mật trong đàn tự gắp bỏ ấu trùng đó đi thì đó chính là dấu hiệu của đàn ong bị thối ấu trùng nguyên nhân do vi khuẩn gây nên. 

Khi đó, người nuôi ong cần phải cách ly đàn bệnh khi phát hiện đàn ong bị bệnh ta cách ly đàn ong này đi cách ra xa khỏi trại ong và sử dụng kháng sinh để trị bệnh dứt điểm cho ong. Đến khi đàn ong khỏi bệnh thì mới cho nhập trở lại trại ong. Nhược điểm của phương pháp trị bệnh thối ấu trùng ong này là không sử dụng được mật ong trong quá trình suốt quá trình ong được chữa bệnh bằng kháng sinh.

Một phương pháp chữa bệnh khác cho ong trong trường hợp này mà không cần phải sử dụng đến kháng sinh đó là nhốt ong chúa vào lồng. Người nuôi ong sẽ phải nhốt chúa cho đến khi đàn ong hết sạch không còn các trứng và trùng, nhộng bị thối nữa. Thả ong chúa và bỏ bớt một số cầu đi để cho thật đông quân (theo nguyên tắc là đàn ong mật khỏe mạnh sẽ phải tự vượt qua được thời kỳ bệnh).

Kỹ thuật chọn vùng nguyên liệu nuôi ong tốt

Chọn được vùng nguyên liệu nuôi ong lý tưởng đóng vai trò vô cùng quan trọng

Chọn được vùng nguyên liệu nuôi ong lý tưởng đóng vai trò vô cùng quan trọng để cho ong sinh trưởng và tạo mật tối đa. Vì vậy, khi lựa chọn vùng nguyên liệu nuôi ong lấy mật bạn không thể chọn tùy tiện mà cần phải dựa vào các tiêu chí như sau:

• Lựa chọn địa điểm đặt thùng ong phù hợp: Địa điểm đặt thùng ong mật phải được khảo sát kỹ trước khi làm trại ong, phù hợp với vùng nuôi ong và đảm bảo an toàn cho nhân dân xung quanh khu vực trại, không bị dịch bệnh liên quan đến ong mật trước đó 6 tháng.
• Khu vực nuôi ong tránh xa các nhà máy đường hoặc nhà máy kẹo ngọt vì như vậy ong có thể đến ăn đường làm giảm năng suất và chất lượng mật. Vì ong ăn đường sẽ làm giảm năng suất rất nhiều.
• Vùng nguyên liệu phải thuận tiện giao thông và cách xa các trại nuôi ong khác, đồng thời tránh xa các khu vực ồn ào làm ảnh hưởng đến quá trình sinh hoạt của đàn ong như: khu công nghiệp, công sở, khu chế biến sản phẩm chăn nuôi, trường học, bệnh viện, … và phải xa hệ thống kênh mương thoát nước thải của khu vực theo đúng quy định địa phương hiện hành.
• Gần với nguồn nước sạch, bóng râm và xa nguồn ô nhiễm chất thải sinh hoạt và chất thải công nghiệp hay những khu vực phun thuốc trừ hoặc các kho chứa thuốc trừ sâu. Đảm bảo sự an toàn tối đa cho đàn ong không bị phá hoại hay tấn công của súc vật và không nguy hiểm do hỏa hoạn hay lũ lụt.
• Thùng ong mật nên đặt gần nguồn mật phấn hoa tự nhiên, nơi không phun thuốc sâu hóa chất. Không có dịch bệnh, ít hoặc là không có ong rừng hay chim thú hại.

Ngoài việc chọn vùng nguyên liệu nuôi ong đảm bảo các tiêu chí trên thì bạn cần phải lưu ý một số kỹ thuật đặt tổ ong như sau:

• Tổ của đàn ong mật phải được đặt ở nơi thoáng và đảm bảo thuận lợi cho việc chia đàn. Thùng ong cần phải được đặt đảm bảo giảm tối đa ong vào nhầm tổ. Tổ ong được đặt thành hàng hoặc quanh gốc cây.
• Cửa tổ ong quay về nhiều hướng. Mùa hè tránh hướng Tây còn mùa đông tránh hướng Bắc. Ngoài ra, phía trước của tổ ong mật phải thật quang đãng.
• Tạo cho các tổ có được bề mặt ngoài dễ phân biệt bằng cách dùng các loại sơn có màu khác nhau (có thể là đen, trắng, nâu hoặc xanh) để tạo thành các sọc hoặc các kiểu trang trí gần với cửa tổ. Tránh sự lặp lại các màu trang trí ở gần cửa tổ của 2 thùng có cùng vị trí và phải cùng hướng cửa tổ.

Dựa theo những tiêu chí trên thì ta thấy rằng địa điểm đặt tổ ong phải được khảo sát kỹ trước khi làm trại, đảm bảo phù hợp với vùng nuôi ong mật và an toàn cho nhân dân xung quanh khu vực trại, không bị dịch bệnh ong trước đó trong thời gian khoảng 6 tháng.

Loại mật ong nào tốt nhất hiện nay?

Mỗi một loại mật ong sẽ có những hương vị đặc trưng khác nhau theo đặc điểm của từng loại hoa mà ong lấy mật. Hiện nay, có những loại mật ong đang được ưa chuộng nhất mà bạn có thể tham khảo đó là:

Mỗi một loại mật ong sẽ có những hương vị đặc trưng khác nhau

• Mật ong rừng: Đây là loại mật ong mà người dân thu hoạch được khi đi rừng và hoàn toàn tự nhiên. Ong lấy mật từ nhiều loại cây khác nhau nên sẽ có vàng cam và vàng nâu. Vị ngọt thanh, có mùi thơm thuốc nam tùy theo từng vùng. Vùng nguyên liệu chủ yếu của loại mật ong này là Gia Lai, Kon Tum, Quảng Nam, cánh rừng nguyên sinh tại Kon Ka Kinh, Măng Đen, Nam Trà My, Đawk Glei.
• Mật ong hoa bạc hà: Ngon nhất là ở vùng Mèo Vạc – Hà Giang. Mật có vị the mát, ngọt dịu, khi ăn vào tạo cảm giác sảng khoái rất dễ chịu. Màu sắc đặc trưng của mật ong hoa bạc hà Hà Giang là có màu vàng cam đến xanh ngọc và có tính chất chống oxy hóa cực tốt mang lại nhiều lợi ích tuyệt vời cho sức khỏe.
• Mật ong hoa cà phê: Vùng nguyên liệu tốt nhất để sản xuất ra mật ong hoa cà phê ngon là ở Gia Lai từ hoa cà phê Arabica. Loại mật ong này ngọt và có vị chua tự nhiên, có màu nâu cánh gián với thời gian bảo quản dài từ 12 tháng đến tận 3 năm.
• Mật ong hoa nhãn, vải: Mật ong hoa nhãn, vải đang nhiều người dùng đánh giá cao bởi chất lượng mật tốt, có mùi thơm đặc trưng của hoa nhãn hoa vải rất dễ chịu, vị ngọt thanh, màu vàng sáng rất bắt mắt cùng với giá cả phải chăng và được bày bán rộng rãi nên rất dễ dàng có thể mua được.

Với mỗi loại vùng nguyên liệu sẽ tạo ra một loại sản phẩm mật ong nguyên chất đặc trưng và thơm ngon nhất. Tuy nhiên, ngoài việc chọn mật ong theo vùng nguyên liệu thì bạn cũng cần chú ý lựa chọn các sản phẩm mật ong đã được xử lý thủy phần, lọc bẩn để có độ tinh khiết, thơm ngon và an toàn nhất cho sức khỏe của mọi người dùng.